"تلنگر" در واژه نامه به معنی ضربه ای است که با انگشت میانه به بدن کسی یا چیزی بزنند. جنگ های ایران و روسیه در قفقاز، مقابله با ارتش پیشرفته روسیه و از دست دادن مقدار قابل توجهی از خاک کشور شاید تلنگری بود تا بفهمیم چقدر از قافله ی علم عقب افتاده ایم. در این قسمت از سیستم آموزشی و معماری مدارس سنتی خواهیم گفت تا مقدمه ای باشد برای دارالفنون در قسمت بعد.
تصویر این قسمت یکی از نقاشی های اوژن فلاندن از مدرسه چهارباغ اصفهان است.
صدای شیوا و زیبایی که نقل به مضمون از زبان عباس میرزا در این قسمت می شنوید، صدای سید حسین فخرالدوله شیرازی است.
و تشکر ویژه از آقای مهندس زکریا کریمی برای راهنمایی هایشان در انتخاب منابع.
و سپاس فراوان از دوستانم که با حوصله قسمت اول را شنیدند و این قسمت و قسمت های بعد ماحصل نظرات و پیشنهاد های بی دریغ آنهاست.
معنی و توضیح بعضی نکاتی که در این قسمت استفاده شد از این قرار است:
-عهدنامه فینکنشتاین: در مورد معاهدات ایران و فرانسه مطرح شده در این قسمت می توانید با این کلید واژه جستجو کنید.
موسیو ژوبر: دیپلمات، خاورشناس، مترجم، سیاست‌مدار و جهانگرد فرانسوی و سفیر ناپلئون بناپارت در عثمانی و ایران.
-قفقاز:ناحیه ای از آسیا و اروپا بین دریای خزر و دریای سیاه.
-قره چمن: یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی.
-مباحثه: بحث بین دو یا سه یا تعداد بیشتری از طلبه ها. اساتید توصیه می‌کنند که مباحثات سه نفره باشد تا نه شلوغ باشد و نه در صورت غیبت یکی تعطیل شود. در هر جلسه یک نفر عهده‌دار بازگویی درس پیشین می‌شود و دیگران به نقد و اشکال و تصحیح می‌پردازند.
-مراقبه: مراقبه، مواظبت در انجام اعمال است تا بر خلاف دستورات الهی نباشند. در مراقبه بنده به این نکته توجه دارد که خداوند بر ظاهر و باطن اعمال وی و آن چه در قلبش می‌گذرد، آگاه است .
-حجره: اتاق های خصوصی طلبه ها که معمولا در دورتادور حیاط در طبقه همکف یا اول قرار دارند.
-ایوان: قسمتی از مدرسه که سقف و سه دیوار دارد ولی دیوار طرف حیاط را ندارد و از این سمت باز است. معمولا در این قسمت ها تعداد بیشتری می توانند تجمع کنند و در صورت مطبوع بودن هوا برای سکون نسبت به دیگر نقاط ارجحیت دارد.
-پیشگاه حجره: ایوان کوچک جلوی حجره ها.
مَدرس: اسم مکان از درس، جایی که در آن درس میدهند. بعضا مدرس ها به اسم اساتید شناخته می شوند، مثلا قسمت فوقانی ورودی در مدرسه خان شیراز به عنوان مدرس ملاصدرا شناخته می شود.
شبستان:قسمتی از مدرسه یا مسجد که مسقف است و مساحت زیادی نسبت به سایر قسمت ها دارد.
منابعی که در نگارش این قسمت استفاده شدند به قرار زیر هستند:
-صادق زیباکلام، ما چگونه ما شدیم، نشر روزنه.
-حسن ملک، تاریخ آموزش و پرورش در ایران، انتشارات الهدی.
-علیرضا سمیع آذر، تاریخ تحولات مدارس در ایران، انتشارات سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور.
-سحر خدابخشی، منوچهر فروتن و امیر سمیعی، بررسی سیر تحول فضای معماری مدارس براساس ارزیابی نقش نظام آموزشی حاکم بر آنها، نمونه موردی : مدرسه سپهسالار، دارالفنون و دبیرستان البرز، باغ نظر، اسفند94، 37(74-61).
-سارا طاهرسیما، هما ایرانی بهبهانی و کاوه بذرافکن، تبیینِ نقشِ آموزشیِ فضای باز در مدارس ایران با مطالعه تطبیقی مدارس سنتی تا معاصر، نمونه های موردی: مدرس ههای چهارباغ، دارالفنون و البرز، فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی، بهار94، 6(70-55).
مواد صوتی که در این قسمت استفاده شدند:
-موسیقی مستند home اثر Armand Amar.
-سرود باز آمد بوی ماه مدرسه با شعری از قیصر امین پور و موسیقی ناصر چشم آذر.
-بخشی از قسمت 11 سریال تبریز در مه ساخته محمدرضا ورزی.
-بخشی از اذان مرحوم موذن زاده اردبیلی.
-بخشی از قسمت 11 سریال بوعلی سینا ساخته مرحوم کیهان رهگذار.
-موسیقی تیتراژ سریال هزار دستان ساخته مرحوم مرتضی حنانه.
تصویر زیر می تواند به تصور بهتر از مدارس سنتی کمک کند:
خسته نباشی مهندس. و امیدوارم موفق باشی🌿👍