"در شهرسازی اصلی است که بنام حرکت گریز از مرکز نامیده می شود. منظور این است که در نتیجه صنعتی شدن شهرها و ازدیاد نفوس آنها، در تمام شهر ها دیده شده است که ساکنین از مرکز به حوالی کوچ می نمایند." این عبارت قسمتی از مقاله عباس اژدری در اولین شماره مجله آرشتیکت در مرداد ماه سال 1325 است. این شماره از مجله آرشیتکت مقدمه ای نظری بود برای شروع تاسیس اولین کوی مسکونی در خارج از شهر تهران، کوی چهارصد دستگاه.
تصویر متعلق به ماکت مجموعه ی چهارصد دستگاه از شماره چهارم مجله آرشیتکت است.
این قسمت تقدیم می شود به خانم رعنا حبیبی، برای پژوهش های ارزشمندشان در شناخت اولین کوی های مسکونی تهران.
شنیدن گریز از مرکز
پژوهش و نگارش: هانیه اسکویی، مهدی کاوه
با تشکر از آقای دکتر متینی بابت راهنمایی های بی دریغشان در فرآیند پژوهش؛ و با تشکر از آقای دکتر میثم یوسفی و آقای مهندس امیرحسین رضایی چراتی برای کمک به شناخت بی واسطه در مورد مسکن های اجتماعی در کشور های سنگاپور و آلمان.
موسیقی: صدف خانی
صدا و تدوین: مهدی کاوه، هانیه اسکویی
ضبط در استودیو زرافه
برای همکاری با داستان معماری در اینجا پیام بگذارید.
معنی و توضیح بعضی اصطلاحات و اسامی که در این قسمت استفاده شد از این قرار است:
- انجمن آرشیتکت های دیپلمه: انجمن آرشیتکتهای ایرانی دیپلمه در تاریخ 1323/11/10 توسط آقایان کیقباد ظفر، محسن فروغی، علی صادق، منوچهر خورسند، وارطان هوانسیان، عباس اژدری، ناصر بدیع و ایرج مشیری که اعضای مؤسس انجمن میباشند تشکیل و بعد آرشیتکتهای دیپلمه مقیم تهران بعضویت آن در آمدند و در تاریخ 1323/11/17 اساسنامه انجمن که طرح آن قبلاً توسط مؤسسین تهیه گردیده بود در مجمع عمومی مطرح و بتصویب رسید و انتخاب هیئت مدیره طبق اساسنامه مصوبه بعمل آمد: آقای کیقباد ظفر سمت رئیس، آقای علی صادق نایب رئیس و آقایان اژدری و خورسند بسمت منشی انجمن و آقای ناصر بدیع خزانه دار وآقایان وارطان هوانسیان و ایرج مشیری بست نماینده انتشارات و تبلیغات انتخاب گردیدند.
- مجله آرشیتکت: نشریه ی انجمن آرشیتکت های دیپلمه که در 6 شماره طی سال های 1325 و 1326 چاپ شد. (دانلود)
- قسمت چهارم ("بسط") از فصل اول داستان معماری
- ماکت مجموعه عودلاجان
- اولین ساختمان بانک رهنی
- قسمت دوم("سرخط") از فصل اول داستان معماری در مورد دارالفنون
- ویدئوی اجرای طاق ضربی
- اتاق سه دری: نوعی اتاق در خانه‌های سنّتی ایرانی، که سه پنجرۀ قدیِ مجاورِ هم، روبه حیاط دارد. تناسب آن در طول و عرض، تقریباً به اندازۀ نصفِ یک مستطیلِ محاط در شش‌ضلعی است، که از عرض به حیاط متصل است.
- استاندارد های حداقل فضای سکونت(کتاب منشور حقوق اسکان،1976
(برای وضوح بیشتر روی عکس کلیک کنید.)
- قانون ثبت اراضی موات:
لایحه ثبت اراضی موات اطراف شهرتهران
- از تاریخ 31.5.28 قبول تقاضای ثبت نسبت به اراضی بائر بلامالک و موات اطراف شهر تهران واقع در حدود ذیل از احدی پذیرفته‌نخواهد شد:شرقاً و جنوباً از اضلاع خارجی خیابانهای شهباز - شوش تا شعاع شش کیلومتر و شمالاً از ضلع خارجی خیابان شاهرضا تا شعاع 18 کیلومتر و غرباً از‌ضلع خیابان سی‌متری نظامی تا شعاع 36 کیلومتر.
- دولت مکلف است نسبت به اراضی فوق‌الذکر اقدام به درخواست ثبت نموده و اراضی مورد تقاضای ثبت را جزو سرمایه بانک ساختمانی‌قرار دهد تا بانک مزبور طبق اساسنامه خود عمل کند.
- اشخاصی که نسبت به این قبیل اراضی ادعایی داشته باشند پس از ثبوت در محاکم در صورتی که اراضی تاکنون به فروش رسیده یا تقسیم‌شده و یا به مؤسسات عمومی از قبیل مساجد. مدارس. مریضخانه. و خیابان و غیره تخصیص داده شده بهایی را که بانک به عنوان قیمت زمین دریافت‌داشته به محکوم‌له می‌پردازد و در صورتی که در اراضی مورد ادعا تا این تاریخ عملیات فوق‌الذکر انجام نشده بانک ساختمانی می‌تواند زمین را‌نگهداشته و قیمت قبل از مرغوبیت را به محکوم‌له بپردازد و یا آن که با اخذ حق تشرف و مرغوبیتی که در اثر اقدامات بانک به وجود آمده است عین‌زمین را به محکوم‌له مسترد دارد. تبصره - نسبت به دعاوی فوق‌الذکر ارجاع امر به داوری ممنوع است.
- وزارت دادگستری و دارایی و کشاورزی مأمور اجرای این قانون میباشند. به موجب قانون تمدید تبصره قانون الغاء کلیه لوایح مصوب آقای دکتر مصدق ناشیه از اختیارات لایحه قانونی مربوط به اراضی موات اطراف شهرتهران که در تاریخ یکشنبه 25 تیر ماه یک هزار و سیصد و سی و چهار به تصویب کمیسیونهای مشترک مجلسین رسیده موقتاًقابل اجرا می‌باشد.
رییس مجلس سنا - سید حسن تقی‌زاده رییس مجلس شورای ملی - رضا حکمت
منابعی که در نگارش این قسمت استفاده شدند به قرار زیر هستند:
- کتاب:Habibi,Rana-Modern Middle-Class Housing in Tehran: Reproduction of an Archetype: Episodes of Urbanism 1945-1979 -2020
- مقاله: مهاجر میلانی، ازاده؛عینی فر، علیرضا- نقش ضوابط در تحولات مسکن تهران -1399- نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی :: زمستان 1399 ،دوره بیست و پنجم - شماره 4
- مقاله: مهاجر میلانی، آزاده؛ عینی فر، علیرضا - تاثیر ضابطه 60+%2 بر مسکن ردیفی متداول تهران-1396- نشریه مدیریت شهری و روستایی :: پاییز 1396 - شماره 48
- مقاله: SEDIGHI,Mohamad ; GAMEREN,Dick van(2019)- UNVEILING IRANIAN COURTYARD HOUSE: THE EXAMPLE OF KUY-E CHAHARSAD-DASTGAH(1946–1950)- Volume 43 Issue 1: 91–111
- مقاله: Alai,Ali; Jeddi Yeganeh,Dorsa(2021)- Design Diversity in Early Residential Complexes in Tehran (1950-1970); Lessons to Learn- International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning, Volume 31, Number 2,
مقاله: Habibi,Rana- The institutionalization of modern middle class neighborhoods in 1940s Tehran – Case of Chaharsad Dastgah-Cities- Volume 60, Part A, February 2017, Pages 37-49
- مقاله: M. Habibi, Amir H. Pourjohari. Defining sustainability indicators in urban neighborhoods Case Study: Narmak neighborhood of Tehran (Region 8). International Journal of Academic Research Part A; 2014; 6(4), 38-44
- مقاله: Sedighi, M., & Mota, N. (2019). Kuy-e Narmak (1952–1958): The growth and change of an urban community in Tehran. Planning Perspectives: an international journal of history, planning and the environment (online), 35 (2020)(3), 477-504
- مقاله:Khosravi, H. (2019). CIAM goes east: The inception of Tehran’s typical housing unit. Urban Planning, 4(3), 154
مواد صوتی که در این قسمت استفاده شدند:
موسیقی این قسمت اثر صدف خانی است که برای این قسمت از داستان معماری ساخته شده است.
تصاویر زیر می تواند به تصور بهتر از موضوعات مطرح شده در این قسمت کمک کند:
(برای وضوح نوشته ها روی عکس ها کلیک کنید.)
موقعیت اولین مجموعه های مسکونی تهران
موقعیت مجموعه ی چهارصددستگاه
مجموعه ی چهارصددستگاه
بافت چهارصد دستگاه
شباهت چهارصددستگاه و باوارده آبادان
خانه ای بجا مانده از بافت قدیم چهارصد دستگاه
شمای حیاط مرکزی در بافت چهارصددستگاه
کارخونه قند ورامین(مثالی برای مجموعه های مسکونی بسته و حصاردار که ارتباطشان با شهر قطع است.)
عکس هایی از زمان ساخت چهارصددستگاه
پلان های خانه های چهارصددستگاه
ماکت چهارصددستگاه قبل از ساخت
